روز زن

مردگيران، مزدگيران (روز زن)
مراسم ويژه‌ي روز زن در ايران باستان
روز پنجم هر ماه موسوم است به سْپِنتَه‌آرْمَئي‌تي Spenta-Armaiti كه چهارمين امشاسپند در دين زرتشتي است. اين واژه مركب است از سپنته Spenta يا سپند به معني پاك و مقدس و آرئي‌تي Armaiti به معني فروتني و بردباري. پس نام امشاسپند به معني سازگاري و فروتني و بردباري نيك و مقدس است. اين واژه در پهلوي به گونه‌ي سپندارمت Spandarmat و در فارسي سپندارمذ، اسفندارمذ و اسفند شده است.
سپندارمذ روز پنجم از هر ماه و ماه دوازدهم سال است. در شكل معنوي و مينوي‌اش مظهر بردباري و سازگاري اهورامزدا است و در جهان مادي و خاكي نگهباني زمين به وي سپرده شده.
برابر با روش و قاعده‌ي كلي، روز پنجم اسفند به مناسبت تقارن نام روز و ماه جشن بوده است. اين جشن همراه با آداب و رسوم و تشريفاتي ويژه برگزار مي‌شد. نخستين جشني كه در اين روز برگزار مي‌شد، جشن مردگيران يا مژدگيران بوده است. اين جشن ويژه زنان بوده و به مناسبت تجليل و بزرگداشت‌شان برپا مي‌گشت. اين جشن را خلف تبريزي، پنج روز آخر اسفند ياد كرده، اما در ساير منابع روز پنجم ياد شده است.
به بيان ابوريحان بيروني، اسفندارمذ ايزد موكل بر زمين و ايزد حامي و نگاهبان زنان شوهردوست و پارسا و درست‌كار بوده. به همين مناسبت اين روز، عيد زنان به شمار مي‌رفت. مردم به جهت گرامي‌داشت، به آنان هديه داده و بخشش مي‌كردند. در زمان بيروني اين رسم هنوز رواج داشته است. نه بر آنكه فقط از هدايا و دهش‌هايي برخوردار مي‌شدند، بلكه زنان نوعي فرمانروايي مي‌كردند و مردان بايد كه از آنان فرمان مي‌بردند. گَرْديزي نوشته است از اين جهت جشن را مردگيران مي‌گفتند كه زنان به اختيار خويش و با آزادي، شوي و مرد زندگي خود را برمي‌گزيدند.
چنانكه اشاره شد، اين جشن به نام مژدگيران يا مزدگيران نيز ضبط شده. وجه تسميه‌ي اين عنوان نيز شايد به آن جهت باشد كه در اين روز كه عيد ويژه‌ي زنان بوده، مردان جهت گرامي داشتن و قدرداني، مزد و پاداشي به صورت هدايا بدانان مي‌دادند و از آنان اطاعت كرده و آرزوهاشان را برآورده مي‌نمودند. در واقع مي‌توان گفت كه روز جشن زنان بوده است.
(گاه‌شماري و جشن‌هاي ايران باستان/ هاشم رضي/ انتشارات بهجت/ چاپ سوم، 1384/ تهران/ صص688-687)
--
فرخنده باد.