قيمت سايه

ديشب اس.ام.اس همشهري خبر داد كه سال آينده بنزين چندنرخي خواهد شد. براي شنونده ي عادي اين جمله معنايي پيچيده و بغرنجي ندارد و تنها درك اين است كه قيمت اين فرآورده تا سقف مشخصي –مثلا 30 ليتر در ماه- به ازاي هر ليتر «آ» ريال، از آن مقدار تا سقف بعدي «ب» ريال و بيش از آن به ازاي هر ليتر «پ» ريال مورد محاسبه قرار خواهد گرفت. چيزي مانند آب و برق و گاز كه با افزايش مصرف نسبت به سقف مجاز مشمول محاسبه ي تصاعدي مصرف و احتساب جريمه مي‌گردد. در درستي اين موضوع هيچ شكي نيست. ولي آنچه كه اكثرا متوجه آن نيستند، پيدايش قيمت سايه در بازار سوخت كشور و تاثير تورمي آن بر تمامي هزينه‌هاي مستقيم و غيرمستقيم خانوار است.
اما قيمت سايه چيست؟
زماني كه يك محصول در بازار با چند قيمت عرضه مي شود و مانند مثال خودمان داراي قيمت پايه ي مصرفي است كه با افزايش مصرف مشمول افزايش تصاعدي قيمت مي شود، قيمت سايه بالاترين قيمت ممكن براي آن فرآورده است.
-
فرض كنيد دولت اعلام كند قيمت بنزين تا 100 ليتر در ماه با كارت هوشمند هر ليتر 100 تومان عرضه خواهد شد، از 100 تا 300 ليتر 300 تومان و بيش از اين مقدار قيمت بنرين ليتري 500 تومان خواهد بود. از طرفي دولت به منظور جلوگيري از رشد بي رويه ي هزينه‌هاي حمل و نقل، اين تبصره را نيز بگذارد كه وسايل حمل و نقل عمومي و حمل بار داراي تعرفه‌ي تعادلي خواهند بود و نهايت قيمت مورد محاسبه براي آنها 200 تومان خواهد بود. آخرين فرض مثال را هم بر ميزان مصرف سوخت وسايل نقليه ي مختلف بگيريم كه مصرف متوسط يك سواري مسافركش در ماه 150 ليتر باشد، وانت حمل بار 150 ليتر، كاميونت و ميني بوس 200 ليتر، كاميون و اتوبوس و ساير وسايل نقليه ي سنگين، 250 ليتر.
همان گونه كه در فرضهاي مثالمان داشتيم، حداكثر قيمت پرداختي از سوي بخش حمل و نقل عمومي به ازاي هر ليتر بنزين، حداكثر 200 تومان خواهد بود. مضاف كه مصرف متوسط آنها نيز در حد مجاز است و از اين رو به طور منطقي، حداقل قيمت موجود در بازار سوخت را مي پردازند. ليكن تاثير آن بر رشد قيمت‌ها و تورم، بر مبناي بنزين ليتري 500 تومان است. چرا كه تاثير رواني بيشينه قيمت سوخت، سايه‌اي بر قيمت حقيقي مي‌افكند و از اين روست كه به آن قيمت سايه مي‌گويند.
(فراموش نكنيد كه كليه ي ارقام ارائه شده در اين مثال فرضي و غيرمحاسباتي است.)
-
گمانم حال متوجه شده باشيد، چرا با كمترين افزايش قيمت بنزين، به يكباره همه چيز گران‌تر و جواب هر شكايتي «آخه بنزين گرون شده» مي‌شود؛ در جامعه‌اي عوام هركسي يا نمي‌فهمد يا نمي‌خواهد بفهمد و يا زورش نمي‌رسد فهمش را عمومي كند.